Joseph Beuystherapie

Creatief traject start op 6 oktober 2023
Met de kunstenaar Joseph Beuys verwonderen over ons eigen genie, Loucas van den Berg, schrijver van het boek: Beuystherapie (najaar 2023)
Kunst leidt een bestaan in de marge maar is in feite de levenskracht, de bron van liefde, de waarneming en heling in de mens.

Joseph Beuys (1921-1986) is een van de meest toonaangevende kunstenaars van de 20^e eeuw geweest. Dit is niet de zoveelste biografie over de kunstenaar Beuys! En niet de zoveelste interpretatie van zijn werk. Dat zou veel kopwerk betekenen. Onze vitale energie zou opdrogen. We zouden buiten schot blijven, verwonderd of geïrriteerd over Beuys. Zijn vetsculpturen in Düsseldorf zijn in 1986 per ongeluk vernietigd door een schoonmaakster. De oude vieze badkuip uit het ouderlijk huis van Beuys uit de jaren 20 van de vorige eeuw is schoongemaakt en staat in het museum. Hoe verder? In mijn optiek dienen we ons met Joseph Beuys te verwonderen over ons eigen genie. Beuys gaf daar aanleiding toe.

Persoonlijke verhalen en ervaringen maken Beuys levend.

Ik gebruik het leven en werk van de kunstenaar Beuys als aanleiding om zelf creatief te worden. Daartoe vertel ik persoonlijke verhalen en impressies in relatie tot Beuys zijn creatieve onderzoeken, performances en biografie. Wat kunnen wij ermee? De verhalen geven de sfeer, de impressie, het diep doorvoelde hart weer en maken Beuys levend en wakker in ons.

Beuys zijn tekeningen, beelden, performances hebben de bedoeling de mens op te roepen om zelf creatief te worden. Ieder mens een kunstenaar zei hij. Daar is veel om gelachen. Maar hij bedoelde: ieder mens heeft een creatief brein, eigen talenten en een eigen persoonlijk verlangen naar vrijheid. Combineer die! En stimuleer elkaar. Ook je pijnen, je moeilijke perioden en veranderingen maken je sterker, inventief en roepen nieuwe dadendrang in je wakker. Als mens heb je een enorme veerkracht die pas ontstaat als je dwars tegen de verwachtingen, oordelen en negativiteit van anderen je eigen vonk aansteekt. Je roeit door de stormen van je leven heen, soms zit je uitgeteld als een schele uil op een tak maar je bent echt. Daar hebben we geen instituten voor nodig. Instituten gaan over het afvlakken van onze dromen, gevoelens, verlangen en aspiraties. De kunstenaar Kandinsky zei het al: voor ieder gloeien is er een afkoelen. Voor ieder talent een academie!

Het traject bestaat uit 8 lessen op locatie in creatieve ruimten en musea. We spreken samen de tijden en plaats af. De thema’s zijn:

1. De aarde, de dieren, de mens
2. De sjamaan
3. Waarnemen, Verwonderen en Doen
4. Je eigen verhalen en materialen
5. Chaos- beweging-vorm
6. Doodgaan is ook kunst
7. Plaats een roos tussen jou en mij
8. Collectieve vooruitgang

Kosten: € 670,- voor de cursusreeks of € 90,- voor een ééndaagse cursus.
Ben je een nieuwe cursist? Maak dan een afspraak voor een afstemmingsconsult (fysiek of online). Start 6 oktober 2023 en vindt één keer per maand plaats. Vervolgdata worden door de groep samengesteld en het is voor iedereen toegankelijk.

Beuystherapie en de sjamaan. Therapie is in dit boek het heel maken van jezelf, het herstel van het contact met de goddelijke natuur. Potentie en creativiteit omhooghalen en zien hoe Beuys dat deed. En dan terug naar onze eigen verhalen. Kunst als diepe staat van zijn en voelen en vertellen van wat er in de ziel leeft. Nog even terug naar de sjamaan. Het gaat niet zozeer om de sjamaan die in trance raakt en in contact treedt met het bovennatuurlijke. Hij zoekt niet het goddelijke in hemzelf maar hij zoekt naar het herstel van de verbinding tussen de levende natuur en de gemeenschap. Hij ervaart een bewustzijn dat hij en zijn gemeenschap gemeen hebben met de dieren, insecten, planten om ons heen, zelfs met het korstmos dat op een steen groeit. Ik heb sterk de ervaring dat Beuys dit inzicht propageerde. We kunnen het contact tussen de moderne samenleving en de natuur herstellen en onze buitenorganen zoals stil luisteren, intuïtie, helder inzicht, smelten in liefde, spreken vanuit gewond zijn, zielenverhalen vertellen, goede mythen van compassie en gemeenschap beschrijven om de aarde opnieuw als heilig te eren. Dat is wat Beuys deed in zijn installaties en performances.

Actie!
Kunst geeft een intense manier van zijn en voelen en maakt ons deel van iets groots en veelomvattends. We beleven samen met hem zijn en onze wonden. Beuys zet de mythe, de goddelijke natuur, de pijn, de angst, om in actie. Toon je wonden is een installatie van zelfonderzoek, ontleden. Het laat ook zien dat doodgaan ook kunst is.

Kunsttherapie bij Wassily Kandinsky (1866-1944)
Zowel Kandinsky als Beuys zien kunst als een therapeutisch proces. Het sloot aan bij mijn vorige boek: Kandinsky en het opbloeien van de Vrije Geest. De visie, oefeningen en meditaties van een spirituele schilder. (Ten Have 2010) Ik kreeg het cursusmateriaal dat Kandinsky gebruikte aan het Bauhaus in Dessau in handen via zijn vrouw Nina Kandinsky. In het boek dat ik er over schreef wordt duidelijk dat Kandinsky spirituele oefeningen aan zijn leerlingen gaf om ze te bevrijden van neurosen en pijnen. Hoe konden ze anders vrij tekenen en waarnemen van binnenuit? Kandinsky laat het je allemaal onderzoeken. Ieder object is levend en kan gebruikt worden. Je kunt werkelijk alles nemen, ieder object, ieder mens, een sigarettenpeuk, een sponsje, een wolk en er de hoop en wanhoop, het zwijgen en schreeuwen, de onrust en de vrede, de vreugde en verdriet, de warmte en de koude van tekenen. Op een gegeven moment heb je alles onderzocht en kom je in een stilte. Je bent leeg. Wat ontstaat er dan? Kandinsky werkte met je naar de leegte toe zodat je voor het eerst echt kon luisteren naar je eigen impuls. Dat is wat hij noemde creëren vanuit innerlijke noodzaak. Beuys noemt dit: ik teken pas als ik niet anders kan, als iets zich meldt en werkelijk aan me opdringt.

Joseph Beuys

Kijken is kunst
Ik dwaal met mijn cursisten door ruimten vol Beuys werk. We stoppen voor een wand met braunkreuz tekeningen. Braunkreuz is door Beuys zelf bedacht. Het is een aarde tint waar je dik mee kan schilderen, grote vlakken kan maken of met een enkele verfstreek meteen volume op je papier hebt. We zien ongeveer 30 tekeningen dicht op elkaar. Iedere cursist kiest een afbeelding, gaat ervoor zitten en laat het op zich in werken.

U mag hier niet met waterverf werken
Ik loop rond, andere cursisten lopen rond en tekenen bij schilderijen van Beuys. Een suppoost loopt voorbij. Even later komt hij terug en kijkt mij doordringend aan. Ik zit in een nis en teken op afstand mijn impressie van een tekening van Beuys.

Ik hoor hem in de verte tegen een andere cursist zeggen: u mag hier niet met waterverf werken. Een andere suppoost komt nu langs met een walkietalkie: door het apparaat zegt hij: ja ja ik heb ze hier, ja ik zie ze. Hij loopt verder.  Even verder houdt hij een andere cursist aan en zegt: wie heeft hier de leiding?

En even later komt hij op mij af.  Ik kijk naar een film over Beuys. Hij gaat voor me staan en zegt: kan ik U kort spreken? Nu? vraag ik, ja zegt hij.  Ik loop met hem mee naar de ruimte van de Sociale plastiek. Moet u eens luisteren zegt hij. Deze meisjes schilderen en tekenen hier, dat mag niet. Dat is verboden. Dit is werk van Josef Beuys. Wat doet u hier? Ja zeg ik wat wij doen is onderzoeken, dingen verder brengen. We komen hier om de tekeningen en plastieken van Beuys te bestuderen om deze verder te ontwikkelen door vragen te stellen, te tekenen, er zit zoveel in. Voor Beuys was zijn werk nooit af. Hij liet het liggen. Het waren tekens, ze riepen hem, hij ontdekte een nieuwe spraak, nieuwe bronnen, nieuwe aanwijzingen en openbaringen in zijn werk door zijn tekeningen te lezen, te bevragen, tot spreken te brengen. Ook voor ons zijn ze niet meer dan een aanleiding om ons bewustzijn over de thema’s te vergroten. We brengen gedachten verder. Dat is de essentie van mijn werk. Ieder mens creatief maken op grond van wat er vrij wordt waargenomen. Zo ontstaat nieuwe wrijving, nieuwe gedachten waarmee geëxperimenteerd gaat worden. En dat delen we. Dat noemde Beuys sociale plastiek. Het is een ingewikkeld woord. Het betekent zoveel als: samen nieuwe vormen creëren vanuit gedeelde inspiratie en gesprek.

ja zegt de suppoost, weet U we hebben hier overal camera’s hangen en ik kreeg de opdracht van de centrale om te zeggen dat U hier niet mag natekenen. U mag hier niet met waterverf werken. Maar als ik u zo hoor…..

Beuys vetdriehoek, als ik dat zou doen…
Her professor, Her professor willkommen, hallo! Ik word aangesproken door een medewerkster van een museum in Duitsland. Ik ken haar al jaren maar ben een tijd niet geweest. Voor alle duidelijkheid: ik ben geen professor. Het is een beleefde aanspreektitel in het Duits voor iemand die iets lijkt te weten. De vrouw deelt folders uit langs het pad dat leidt naar de ingang van het museum. Ze klampt me aan en zegt: weet U nog, weet u nog dat U jaren geleden hier bij de ingang de video Fettecke (Vetdriehoek) van Joseph Beuys liet zien? We hadden geen verlengsnoer en moesten het beeldscherm direct naast de entree plaatsen. U was er met een aantal cursisten maar dat werden er een heleboel omdat de bezoekers allemaal om U heen gingen staan om met U mee te kijken. Ze wilden geen kaartje meer kopen om het museum zelf te bezoeken. Ze stonden daar gebiologeerd te kijken naar de actie van Beuys. Beuys met hoed kwam fluitend zijn ruimte binnen en verzamelde daar zijn pakjes boter, vijf kilo bij elkaar. Hij deed het papier eraf en smeerde het op een troffel. Hij nam een grote ladder en plaatste die in een hoek in zijn kunstruimte nummer 3 in de kunstacademie Düsseldorf. Hij ging omhoog en bracht de eerste boter aan in een hoek. Hij deed het met volledige aandacht. Zo ging dat een tijd door, trap op en af en bijsmeren totdat er een grote driehoek van vet ontstond. Hij werkte het mooi af totdat er een egale vorm was ontstaan. Ik zei tegen U: als ik dat zou doen dan zou ik in een gekkenhuis worden opgenomen. Ik ben Uw antwoord nooit meer vergeten. U zei: ach maar daar gaat het niet om. Laat U niet afleiden door de boter die geen klei, hout, gips of verf is. En al helemaal niet doordat het in een hoek gesmeerd wordt. Het gaat om het geheel, de intensiteit waarmee Beuys het uitvoert. De intensiteit en focus van het doen is betoverend. Kijk eens om U heen: iedereen is er stil van. En iedereen blijft kijken. Het is alsof je deel bent van een ceremonie, je voelt de energie, en de toewijding in de actie. Je begrijpt het niet maar je wordt erdoor gegrepen. Of je nou een hostie omhooghoudt of een pakje boter. Snapt U alle rituelen van de kerk? De vrouw schaterlacht. Ik ben het nooit meer vergeten zegt ze nogmaals. Veel plezier vandaag in de kruidentuin. Dan zeg ik: kruiden heb ik thuis ook, ik ga binnenkijken bij Beuys.

Beschrijven wat je ziet
Ik sta met een groep cursisten voor een voorwerp van Beuys. Het heeft geen naam. Maar iedereen denkt een kruis te zien liggen. Totdat we het gaan beschrijven. Materiaal is brons. Ongeveer 20 cm hoog langgerekt naar onder toe taps toelopend, boven wordt de verticale bronzen lijn breder en loopt boven uit in een halve cirkel het verticaal is. De verticale brons loopt boven iets naar links en eindigt met een halve cirkel om de lijn. onder 1 centimeter en boven op zijn breedst 3 centimeter. In het midden, iets hoger dan het midden wordt de verticale reep doorbroken door een horizontale. Daar in de kruising in het midden is een ronde uitsparing met daarin een zandloper van brons, of twee driehoeken die met de punten op elkaar zijn gezet. Verticaal is groter dan de horizontaal.

Bij deze beschrijving gaat het om het materiaal en de energie en komt je in de energie van het voorwerp zonder dat je meteen het voorwerp beoordeeld. Je ziet veel meer details. Bijvoorbeeld de uitsparing in de kern, daar waar horizontaal en verticaal snijden. Er is daar een ronde ruimte met daarin een zandlopermotief. Niet het hart maar 2 driehoeken met de punt op elkaar. Wat betekent dat? Het laat je dieper kijken en voelen naar wat er werkelijk te zien is.

Beuystherapie, een brief over mijn cursus
Naar aanleiding van de Beuystherapie die ik geef, ontvang ik een brief met de titel: Beuys charlatan of verlichte? Hij is volgens mij de enige kunstenaar die door zelfonderzoek tot een betere samenleving wil komen. Als oude samenlevingsopbouwwerker spreekt mij dat natuurlijk zeer aan.

Goedemorgen Loucas, nu ik enkele maanden ben bezig geweest met het onderzoek naar de kern van Joseph Beuys, is de vraag tussen charlatan of verlichte voor mij wel definitief beantwoordt: hij is echt! Als student natuurwetenschappen was hij gewend om een onderzoeksobject tot in de kern te onderzoeken. Omdat echt vrij onderzoek vanuit de eigen creativiteit binnen die wetenschappen niet mogelijk is, koos hij ervoor om dat kernonderzoek binnen de kunstrichting te doen omdat ze daar wel wat gewend zijn. En als mensen zeiden dat wat hij deed geen kunst was, dan was hij wel de eerste om te zeggen dat hij dat zelf nooit beweerd had. De dingen om je heen tot in hun wezen onderzoeken en van daaruit op geheel eigen wijze vormgeven is natuurlijk fantastisch. Vooral vanuit zijn levensfilosofie dat als je echt de dingen om je heen onderzoekt, dat dat je vrijmaakt en vrije mensen kunnen en willen alleen maar leven in een vredige samenleving. Dus kernonderzoek en creatieve vormgeving leiden vanzelf naar een andere en betere samenleving. Hij is volgens mij de enige kunstenaar die door zelfonderzoek tot een betere samenleving wil komen. Als oude samenlevingsopbouwwerker spreekt mij dat natuurlijk zeer aan. Deze cursus ben ik, zoals je weet, gestart om bij de kern van mijn eigen creativiteit te komen. Onder andere vanwege jouw capriolen op de cursusdagen heb ik die inmiddels aangeraakt en een belangrijk deel van mijn leven zal eruit bestaan er contact mee te onderhouden. Dit ermee bezig blijven is volgens mij echt zijn. Echt zijn en in het wezen van de dingen, planten, dieren en mensen terecht komen en vandaaruit spreken en verbinden is een vorm van verlicht zijn. Het is hetzelfde als waar de leraar Krishnamurti voor pleitte: het wegnemen van het onderscheid tussen de waarnemer en het waargenomene leidt tot het samenvallen met je omgeving. Op dat moment ben je in de echte werkelijkheid. De kunst is om vanuit de vermeende werkelijkheid met zijn ik besef, zijn ego te komen in de echte wereld waarin je heel anders kijkt naar jezelf en je omgeving en samenleving. Die weg ging Beuys. Hij moet ergens een enorme klap van de molen hebben gekregen om zo gevoelig te worden als een hert en open te luisteren naar de stemmen van aarde en geestkrachten. Laten we de laatste cursusdag hobbylijm, karton, vetkrijt meenemen en een kwartierlang gaan stads jutten en bij terugkomst het materiaal al doende tot een tijdelijke vorm te brengen, een beleving. Nog knap lastig maar wel de reden om aan deze cursus mee te doen.